Geçmişi Yeniden Keşfetmek: Yapay Zekanın Rolü

“Geçmişi hatırlayamayanlar, onu tekrar yaşamaya mahkumdur.” Bu ünlü söz, günlük sohbetlerden akademik tartışmalara kadar birçok alanda sıkça karşımıza çıkar ve geçmişin önemini vurgular. Geçmişi anlamak, yorumlamak ve hatırlamak, insanlık için her zaman hayati bir önem taşımıştır. Günümüzde ise, geçmişin karanlık kısımlarını aydınlatma konusunda en büyük yardımcımız yapay zeka olabilir.

Gelişmiş yapay zeka sistemleri, bilim insanlarının uzun süredir cevapsız bıraktığı tarihi sorulara ışık tutmada önemli bir rol oynamaktadır. Örneğin; İncil gibi kutsal metinlerin hangi yazar grupları tarafından yazıldığı gibi karmaşık konular, yapay zekanın analiz gücü sayesinde netliğe kavuşturulabilir. Ayrıca, yanmış parşömenlerin içeriği dahi X-ışını taramaları ve yapay zeka kullanılarak okunabilir hale getirilebilmektedir.

Aeneas AI: Roma Yazıtlarını Tamamlayan Sistem

Antik Roma döneminden kalan taş yazıtlar, tarihçilerin geçmişi anlamasında önemli bir rol oynar. Bu yazıtlar genellikle büyük harflerle Latince yazılmış ve taşa kazınmıştır. Ancak zaman içinde birçok yazıt hasar görmüş, kırılmış ya da bazı bölümleri silinmiştir. Bu durum tarihçileri, eksik bir yapbozun parçalarını tamamlamak için çaba sarf eden dedektiflere dönüştürür.

BBC’nin belirttiğine göre tarihçiler, bu eksiklikleri giderirken benzer yapılara sahip “paralel metinlere” başvururlar. Ancak bu yöntem oldukça zaman alıcı ve zahmetlidir. İşte tam da bu noktada Aeneas devreye girer.

Aeneas AI, Nottingham Üniversitesi ile Google DeepMind araştırmacılarının iş birliğiyle geliştirilmiş bir yapay zeka sistemidir. Antik Roma’nın mitolojik kahramanlarından adını alan bu model, eksik metinleri paralel metinlere göre tamamlayabilir. Üstelik bunu insanlar gibi uzun sürede değil, saniyeler içinde başarabilir.

176 Bin Yazıttan Eğitilen Yapay Zeka

Aeneas AI, 176.000 farklı Roma yazıtı içeren kapsamlı bir veri seti üzerinde eğitilmiştir. Bu sayede, yeni keşfedilen yazıtları analiz ederken mevcut metinlerle benzerlik kurabilir. Ancak tüm verimli yapay zeka sistemlerinde olduğu gibi, Aeneas’ın da “halüsinasyon” (yani uydurma bilgi üretme) riski bulunmaktadır.

Yanlış ya da uydurma bilgilerle çalışan bir sistem, tarihi yorumları çarpıtabilir. Bu nedenle doğruluk, yapay zekanın bu alandaki kullanımında kilit bir kriter olarak karşımıza çıkar.

Ankara’daki “Yazıtların Kraliçesi” ile Gerçeklik Testi

Aeneas’ın doğruluğunu test etmek isteyen araştırmacılar, sistemin yeteneklerini ölçmek için Ankara’daki ünlü Augustus Tapınağı’na odaklandı. Burada bulunan “Res Gestae Divi Augusti” adlı yazıt, Roma İmparatoru Augustus’un yaşamını ve başarılarını anlatır. Ancak tarihçiler yazıtın tam olarak ne zaman yazıldığı konusunda hemfikir değildir.

Aeneas AI, bu yazıtı analiz ederek iki tarih aralığı önerdi: MS 10-20 ve MÖ 10-1. Şaşırtıcı bir şekilde, bu iki tarih aralığı zaten tarihçilerin fikir yürüttüğü olası dönemlerle tamamen örtüşüyordu.

Çalışmanın devamında Aeneas, 23 farklı tarihçiyle birlikte test edildi. Sonuçlar oldukça dikkat çekiciydi: yapay zekayı kullanan tarihçiler, daha önce fark edilmemiş benzerlikleri çok daha hızlı şekilde keşfettiler. Dahası, Aeneas destekli bir tarihçi, hem yalnız çalışan bir insana hem de sadece yapay zekayla çalışan bir insana göre daha doğru sonuçlara ulaştı.

Geçmişi Yeniden İnşa Etmenin Yolu Yapay Zeka mı?

Tarih, eksik parçalarla dolu bir yapboz gibidir. Aeneas gibi yapay zeka sistemleri, geçmişin kayıp bölümlerini daha hızlı ve doğru bir şekilde tamamlama fırsatı sunar. Ancak bu araçların güvenilirliğini sağlamak ve doğruluktan ödün vermemek, araştırmacılar ve teknoloji geliştiricileri için büyük bir sorumluluk olarak kalır.